Trước đây, ông Nguyễn Đình Chi lấy người vợ đầu là bà Nguyễn Thị Lượng (hiện đang sống tại xã Trác Văn, Duy Tiên, Hà Nam). hai người con chung của họ đã mất sớm.

Rối vì “một ông mấy bà”

Năm 1965, ông Chi đi bộ đội, sau đó chuyển ngành về sinh sống tại huyện Lộc Ninh (Bình Phước). Năm 1989, dù chưa ly hôn bà Lượng nhưng ông Chi vẫn sinh sống như vợ chồng với bà Nguyễn Thị Thanh Mai (không có con chung). Trong thời gian ở với bà Mai, ông Chi còn quan hệ tình cảm với một phụ nữ khác và có một người con gái chung sinh năm 1998.

Năm 2005, ông Chi lập di chúc chia tài sản của mình cho bốn người gồm bà Mai, một người cháu và mẹ con người phụ nữ sau cùng. Sau khi ông chết, cán bộ phòng tư pháp đã công bố di chúc cho những người liên quan. Bà Mai đã thực hiện được một phần theo di chúc của ông Chi là tách đất chia cho người cháu.

Tháng 6-2009, bà Mai chết không để lại di chúc. Hàng thừa kế thứ nhất của bà Mai không còn ai mà chỉ còn hàng thừa kế thứ hai là anh chị em của bà. Tháng 7-2009, anh chị em của bà Mai đã nộp đơn yêu cầu TAND huyện Lộc Ninh chia di sản thừa kế bà Mai để lại nhưng tòa không thụ lý.

Một tháng sau, phía con gái riêng của ông Chi khởi kiện yêu cầu TAND huyện Lộc Ninh tuyên bố di chúc của ông Chi không hợp pháp, đồng thời xác nhận cô là người thừa kế duy nhất của ông Chi và bà Mai. Biết tin, anh chị em của bà Mai cũng yêu cầu tòa bác bỏ quyền thừa kế duy nhất của con gái ông Chi, đồng thời yêu cầu tòa giải quyết đơn yêu cầu chia di sản thừa kế của bà Mai mà họ đã nộp trước đó.

Bị hủy quyết định, vẫn giải quyết như cũ

Sau khi thụ lý đơn khởi kiện của phía con gái ông Chi thành vụ án “xác định quyền thừa kế và tuyên bố di chúc không hợp pháp”, TAND huyện Lộc Ninh đã cân nhắc lại. Tòa cho rằng đây là việc dân sự chứ không phải vụ án dân sự. Bởi lẽ trong vụ án dân sự phải có nguyên đơn, bị đơn. Trong khi đó, vụ kiện này theo tòa chỉ có nguyên đơn (con gái ông Chi) và những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan chứ không có bị đơn. Mặt khác, về hình thức phía con gái ông Chi nộp đơn khởi kiện nhưng về nội dung lại yêu cầu tòa tuyên bố di chúc của ông Chi không hợp pháp và xác nhận cô là người thừa kế duy nhất của ông Chi, bà Mai chứ không phải cô kiện một cá nhân, tổ chức nào nên có thể coi là việc dân sự.

Từ đó, TAND huyện Lộc Ninh đã quyết định đình chỉ giải quyết vụ án dân sự để chuyển qua giải quyết theo thủ tục việc dân sự. Quyết định này đã bị VKS huyện Lộc Ninh kháng nghị vì theo VKS, đối chiếu với các căn cứ đình chỉ giải quyết vụ án dân sự tại Điều 192 BLTTDS thì không có căn cứ nào quy định “tòa đình chỉ giải quyết vụ án dân sự để chuyển sang giải quyết theo thủ tục việc dân sự” cả. Như vậy, tòa đã vi phạm Điều 192 BLTTDS, gây thiệt hại đến quyền lợi hợp pháp của các bên đương sự.

Kháng nghị của VKS huyện Lộc Ninh được TAND tỉnh Bình Phước chấp nhận. Tòa hủy quyết định đình chỉ, chuyển hồ sơ vụ án về cho TAND huyện Lộc Ninh để giải quyết lại theo thủ tục vụ án dân sự.

Sau đó, vụ việc xuất hiện tình huống mới. Tháng 2-2012, bà Lượng (người vợ đầu) nộp đơn khởi kiện đòi chia thừa kế di sản của ông Chi và được TAND huyện Lộc Ninh thụ lý. Đến tháng 11-2012, phía con gái riêng của ông Chi lên TAND huyện Lộc Ninh xin rút đơn khởi kiện ban đầu, đồng thời nộp đơn yêu cầu xác nhận quyền thừa kế. TAND huyện Lộc Ninh bèn ra quyết định đình chỉ giải quyết vụ án dân sự đối với đơn khởi kiện ban đầu của phía con gái ông Chi. Tháng 1-2013, TAND huyện Lộc Ninh ra quyết định giải quyết việc dân sự (theo yêu cầu xác nhận quyền thừa kế của phía con gái ông Chi), công nhận con gái ông Chi thuộc hàng thừa kế thứ nhất và là người thừa kế duy nhất của ông Chi, bà Mai.

Tòa xác định sai

Về mặt tố tụng, luật sư Vũ Văn Thìn (Đoàn luật sư TP.HCM) nhận xét TAND huyện Lộc Ninh đã xác định sai vụ án dân sự thành việc dân sự vì không dựa trên dấu hiệu pháp lý cơ bản để phân biệt.

Theo BLTTDS, dấu hiệu pháp lý cơ bản nhất để phân biệt vụ án dân sự với việc dân sự là có yếu tố tranh chấp hay không. Cụ thể, việc dân sự là việc cá nhân, cơ quan tổ chức không có tranh chấp nhưng có yêu cầu tòa công nhận hoặc không công nhận một sự kiện pháp lý nào đó (cơ sở pháp lý là các điều 26, 28, 30, 32 và 311 BLTTDS). Ví dụ như yêu cầu tuyên bố một người mất tích... Còn vụ án dân sự là các tranh chấp xảy ra giữa các đương sự mà theo quy định của BLTTDS thì cá nhân, cơ quan, tổ chức tự mình hoặc thông qua người đại diện hợp pháp khởi kiện vụ án tại tòa án có thẩm quyền để yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình (cơ sở pháp lý là các điều 25, 27, 29, 31 BLTTDS). Ví dụ tranh chấp về quyền sở hữu tài sản…

Ở đây, xung quanh việc chia di sản của ông Chi và bà Mai đang tồn tại tranh chấp với các bên tham gia tranh chấp là anh chị em của bà Mai, con gái riêng của ông Chi và người vợ đầu của ông Chi. Về bản chất, các bên đều đòi được chia di sản. Như vậy, TAND huyện Lộc Ninh giải quyết thành việc dân sự theo yêu cầu của con gái ông Chi là sai.

Đồng tình, luật sư Nguyễn Thanh Lương (Phó Chủ nhiệm Đoàn luật sư tỉnh Bến Tre) còn chỉ ra một điểm rất vô lý trong cách giải quyết của TAND huyện Lộc Ninh: Cùng một đối tượng tranh chấp (di sản thừa kế), tòa này vừa thụ lý thành vụ án dân sự (đối với đơn khởi kiện của người vợ đầu của ông Chi) vừa thụ lý thành việc dân sự (đối với đơn yêu cầu xác nhận quyền thừa kế của con gái ông Chi), sau đó lại chỉ giải quyết riêng việc dân sự.

Hệ quả là phía con gái ông Chi có lợi (được giải quyết nhanh chóng theo thủ tục đơn giản, gọn nhẹ; dễ dàng được chấp nhận yêu cầu khi tòa xác định là không có tranh chấp…). Trong khi đó, anh chị em của bà Mai hay người vợ đầu của ông Chi phải chịu thiệt thòi. yêu cầu của họ không được tòa xem xét kỹ càng, giải quyết triệt để thông qua các thủ tục lấy lời khai, thu thập và xác minh chứng cứ, tổ chức hòa giải, mở phiên xử nếu hòa giải không thành…