Liên quan đến chính sách năng lượng, đặc biệt là về đề xuất tăng giá sẽ được xem xét sau Tết của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cùng khoản lỗ 16.000 tỷ đồng trong năm 2014 của Tập đoàn này, TS Nguyễn Đình Cung - Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng: Vấn đề không phải tăng giá điện bao nhiêu, mà nằm ở chỗ cách thức họ muốn tăng giá.
“Thay vì bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng, Bộ lại bắt người dân gánh chịu lợi thế độc quyền của EVN”, “Đáng lý, Bộ phải giám sát EVN độc quyền bằng cách rà soát, đánh giá chi phí sản xuất một cách độc lập, tham vấn các bên liên quan xem đề xuất của EVN có hợp lý không, chứ không phải bảo vệ đề xuất này” - TS Nguyễn Đình Cung bày tỏ.
Ông Cung còn nhấn mạnh, cơ quan quản lý nhà nước cần xem xét cân bằng các bên để kiểm soát giá điện, bảo vệ lợi ích chung của người tiêu dùng, chứ không thể bảo vệ lợi ích của EVN; không thể có những tuyên bố kiểu không tăng giá điện thì EVN sẽ phá sản, bởi biết đâu “EVN phá sản thì ngành Điện mới phát triển được”.
Về công khai, minh bạch trong hoạt động điều hành, từ năm ngoái, Bộ Công Thương thậm chí có cả một trang thông tin (hiếm khi hoạt động) đăng tải các chính sách về điện. Hằng năm, Bộ cũng đều có họp báo công bố giá thành điện của năm trước đó.
Giá thành này đã được kiểm toán và được giám sát bởi các bên, bao gồm cả Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng.
Tất nhiên, việc làm này cũng chỉ mang tính hình thức, bởi theo ông Đỗ Gia Phan – Phó Chủ tịch Hội, người trực tiếp tham gia vào hoạt động này, thì giám sát bao gồm đến làm việc ở các nhà máy mà EVN chỉ định, sắp xếp và trên các giấy tờ, sổ sách được EVN cung cấp.
Chưa kể đến, Hội không có chuyên môn sâu để hiểu được những vấn đề đặc thù như các chi phí giá và cách quản lý điện.
TS Nguyễn Đình Cung cho rằng, về trung hạn, cần sớm tách riêng EVN thành nhiều phần: phát điện, phân phối, truyền tải…, trong đó Nhà nước chỉ giữ độc quyền truyền tải điện, còn các phần khác thì để các thành phần kinh tế khác tham gia.
Lúc đó mới có nhiều nhà đầu tư vào sản xuất điện và mới có thị trường điện cạnh tranh. “Cần thay đổi cách thức, công cụ quản lý Nhà nước trong nền kinh tế thị trường”.
Một khó khăn khác trong quản lý điện chính là việc thiếu rõ ràng giữa nhiệm vụ kinh doanh và nhiệm vụ công ích.
EVN vừa phải nhận trách nhiệm đầu tư, xây dựng mới các nhà máy, đảm bảo an ninh năng lượng cho tương lai, vừa phải kinh doanh, ôm đồm thêm cả việc tiếp nhận và cải tạo lưới điện nông thôn, thực hiện các dự án cấp điện cho hải đảo, vùng sâu, vùng xa... dù chắc chắn lỗ lớn. Điều này khiến lỗ lãi của EVN khó bóc tách cho rõ ràng.
Các chuyên gia nhấn mạnh, cần cải cách doanh nghiệp Nhà nước để khắc phục các méo mó thị trường tạo ra bởi chính các doanh nghiệp nhà nước hiện nay.
Bên cạnh đó là cải cách thể chế, tạo ra một thị trường lành mạnh, có cạnh tranh sòng phẳng.
Theo ông Trương Đình Tuyển – nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại, chúng ta đang tiến hành rất chậm tái cơ cấu và chuyển đổi mô hình tăng trưởng.
Quan trọng nhất là cải cách thể chế, tạo ra một thể chế thị trường, cạnh tranh mới. Mức độ can thiệp của Nhà nước vào thị trường phải thấp, vì can thiệp mạnh sẽ không có thị trường.
“Cách quản lý giá hiện nay không hiệu quả. Quản lý kiểu hiện nay sẽ vô phương. Bộ máy, chi phí kiểm soát giá hiện tại lớn hơn nhiều cái chúng ta thu được”.
Chiều 11/2, Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) đã họp báo công bố kết quả kiểm tra việc thực hiện kê khai giá cước vận tải của các doanh nghiệp (DN) trên địa bàn cả nước. Nhiều mánh “lách” giảm giá đã được các cơ quan chức năng “khui” ra.
Theo thông tin từ Bộ Tài chính, tính từ ngày 18/7 đến 21/1, giá xăng đã giảm 38,9%, giá dầu giảm 33,1%.
Giá xăng, dầu giảm đã tác động đến giảm giá cước của các đơn vị kinh doanh vận tải, tỷ lệ giảm giá của các DN vận tải ôtô có sự khác nhau do tỷ lệ chi phí nhiên liệu trong giá thành (cơ cấu giá cước vận tải đối với xăng chiếm từ 25-35% giá thành - chủ yếu là taxi, dầu chiếm khoảng 35-40% - chủ yếu là vận tải hành khách và hàng hóa, ngoài ra còn các chi phí khác như chi phí khấu hao, nhân công…).
Kết quả kiểm tra cho thấy, các đơn vị được kiểm tra chấp hành đầy đủ quy định về niêm yết giá vé tại nơi bán vé và trên phương tiện theo đúng quy định.
Hầu hết các đơn vị cũng đã thực hiện kê khai giá với cơ quan quản lý Nhà nước, mức giá kê khai tương đối phù hợp với biến động chi phí đầu vào, yếu tố giảm giá nhiên liệu và tỷ trọng chi phí nhiên liệu trong giá thành vận tải.
Tuy nhiên, vẫn còn có những đơn vị kê khai với tỷ lệ giảm giá còn thấp, hoặc còn có đơn vị kinh doanh vận tải tuyến cố định chưa điều chỉnh giảm giá.
Đáng chú ý, trong danh sách có Hợp tác xã Vận tải đường bộ TP Thủ Dầu Một là một DN “cộm cán” về vi phạm.
Đoàn kiểm tra đã lập biên bản vi phạm hành chính và đang làm thủ tục chuyển Thanh tra Bộ Tài chính ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính theo thẩm quyền.
Tại Hà Nội, sau khi bị điểm danh là địa phương có nhiều DN chây ì không chịu giảm giá cước, đến thời điểm này, số liệu công bố cho thấy, đã có 91/99 hãng taxi giảm giá cước, với tỷ lệ giảm tính trên đầu xe đang hoạt động là 97%.
Với vận tải cố định, có 42/61 DN đã giảm và số đầu xe đã thực hiện giảm chiếm 91%. Số còn lại phần lớn chưa giảm giá cước là vì từ đợt trước, khi xăng tăng giá, các DN này vẫn giữ nguyên không tăng.
Tuy nhiên, mức giảm giá của từng DN có sự chênh lệch, và đoàn thanh tra cũng đã chỉ đích danh một số DN giảm giá chưa hợp lý, như: Công ty TNHH Mạnh Trường Bình, Công ty CP Dịch vụ hàng không Sân bay Nội Bài, HTX Vận tải Nội Bài, Xí nghiệp Xe khách Nam Hà Nội, Chi nhánh Công ty TNHH Hoàng Long.
Ông Nguyễn Anh Tuấn – Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) cho biết, với những DN không chịu giảm giá, giảm giá nhỏ giọt, đoàn thanh tra lập biên bản và ra quyết định xử phạt hành chính.
Song, điều mà người dân quan tâm nhất là trong giai đoạn hiện nay, Tết Nguyên đán cận kề, nhu cầu đi lại rất cao, sẽ có tình trạng DN tăng giá vé dọc đường gây thiệt cho khách hàng?
Trả lời về điều này, bà Hoàng Thị Hiền, đại diện đoàn thanh tra tại Đà Nẵng nói: Dịp lễ, Tết, ngành Vận tải thường có nhiều vi phạm liên quan đến xe dù, bến cóc, giá vé.
Đoàn kiểm tra kiến nghị thành lập các ban chỉ đạo để quản lý giá cước vận tải tại địa phương, đồng thời thành lập đường dây nóng để người dân có thể phản ánh tới cơ quan quản lý các vi phạm của DN.
“Để đối phó với tình trạng nhà xe kê khai giá một đằng, thu tiền của khách một nẻo, chúng tôi đang ráo riết kiểm tra và bắt buộc các phương tiện vận tải phải niêm yết đường dây nóng trên xe để hành khách có thể gọi điện phản ánh bất kỳ lúc nào. Cơ quan quản lý rất mong muốn người dân trong quá trình đi lại khi gặp các vi phạm đó gọi ngay tới đường dây nóng”, bà Hiền đề nghị.
Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, trong qua trình kiểm tra, cơ quan này đã phát hiện có tình trạng DN “chạy” khi kê khai giá.
Cụ thể, có những DN vận tải cố định chạy liên tỉnh, khi kê khai giá ở tỉnh A, mức kê khai nhỏ giọt của DN đã không được Sở Tài chỉnh ở tỉnh A chấp nhận, đã “chạy” sang kê khai giá ở tỉnh B.
“Tình trạng này xuất phát từ việc tỉnh A làm “chặt” hơn tỉnh B, nên DN không kê khai được chỗ này thì tìm cách kê khai nơi khác để mong muốn được giảm giá mức ít nhất. Vì thế, Bộ Tài chính đã kiến nghị các địa phương phải phối hợp, thống nhất mức giá với nhau, nhất là giữa các tỉnh đồng tuyến”, ông Tuấn cho biết.
Thực ra, tình trạng này không phải là mới phát hiện, vì ngay từ những ngày đầu kiểm tra, báo cáo nhanh của một số địa phương có phản ánh tình trạng mức giảm giá vé trên một số tuyến vận tải cố định giữa 2 địa phương có sự chênh lệch.
Để thống nhất thực hiện, Bộ Tài chính đã yêu cầu Sở Tài chính phối hợp với Sở GTVT trong quá trình tiếp nhận, xử lý văn bản kê khai giá của các đơn vị vận tải, trường hợp đơn vị kê khai giảm giá chưa phù hợp với mức giảm giá nhiên liệu và biến động chi phí đầu vào, đề nghị có văn bản yêu cầu đơn vị tiếp tục tính toán chi phí trong giá thành để kê khai lại và gửi về cơ quan tiếp nhận.
Trong thời gian đơn vị tính toán lại giá thành vận tải theo yêu cầu, chấp nhận cho đơn vị thực hiện theo mức giá đã kê khai giảm.
Đồng thời, trong quá trình rà soát văn bản kê khai giá, trường hợp các đơn vị vận tải tuyến cố định giữa 2 địa phương kê khai giá có sự chênh lệch mức giảm giá vé, thì đề nghị các địa phương có tuyến cố định cần phối hợp chặt chẽ để trao đổi thông tin về mức giá kê khai của đơn vị vận tải trên tuyến cố định đó để đảm bảo thống nhất mức giá kê khai giữa 2 đầu tuyến.
Cùng với “chạy” kê khai, một số DN, đặc biệt là taxi có hiện tượng giảm giá đối phó để qua mặt cơ quan chức năng.
Các chiêu mà lái xe sử dụng là chấp nhận giảm giá mở cửa, nhưng lại rút ngắn khoảng cách của kilômét đầu tiên được tính tiền.
Cách thứ 2 là giảm kilômét đầu tiên, nhưng không giảm các kilômét tiếp theo. Hoặc một cách khác đó là thay vì giảm giá từ kilômét thứ 20 thì lại chỉ giảm từ kilômét thứ 30 trở đi…
Với các cách này, thoạt nhìn thì DN đã thực hiện giảm giá, nhưng thực chất, số tiền mà khách hàng phải trả vẫn sẽ không hề thay đổi.
Đại diện đoàn thanh tra cho biết, trong quá trình kiểm tra, đoàn cũng đã phát hiện ra vấn đề này, nhưng chủ yếu là ở nhóm taxi dù, và sẽ quyết liệt chấn chỉnh.
Đang có sai lệch trong cách thức quản lý cước vận tải
Trước tình trạng giá xăng giảm mạnh nhưng cước vận tải không giảm tương ứng, TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, đang có sự sai lệch trong cách thức quản lý.
Nhận định này được đưa ra trong hội thảo do CIEM tổ chức sáng 11/2 với sự xuất hiện của nhiều chuyên gia kinh tế hàng đầu.
TS Cung cho rằng: Giá xăng giảm nhiều lần nhưng cước vận tải không giảm tương ứng, mà chỉ thanh tra, kiểm tra… quản lý kiểu áp đặt như vậy càng làm thị trường “méo mó” hơn.
Nguyên nhân cơ bản là cung cầu không có khả năng cân bằng trong ngắn hạn, thị trường kém cạnh tranh.
Rào cản gia nhập thị trường quá cao nên nhiều doanh nghiệp không thể gia nhập thị trường trong thời gian ngắn, không đủ sức ép cạnh tranh.
Cơ cấu thị trường này không cho phép nguồn cung thay đổi nhanh chóng để đáp ứng cầu. Nhiều hình thức xử phạt thậm chí làm thiếu hụt nguồn cung chứ không phải tăng, trong khi nhu cầu đi lại của người dân vẫn cao. Càng can thiệp sâu thì lại càng làm thị trường này “méo mó”.
Do đó, vấn đề ở đây là cấu trúc lại thị trường và kiểm soát độc quyền, chứ không phải là kiểm soát, thanh tra giá, can thiệp và mệnh lệnh hành chính.
Cơ quan điều hành ở đây đáng lý phải là Cục Quản lý cạnh tranh, chứ không phải Cục Quản lý giá.
--------------------------