Tháng 7-2012, hai bị can Lê Quang Vinh và em rể Phùng Nhật Hưng bị Công an huyện Cư Kuin (Đắk Lắk) khởi tố, bắt tạm giam về hành vi cố ý gây thương tích. Ngay sau đó, vợ bị can Vinh đã tới nhờ luật sư Phan Ngọc Nhàn (Đoàn Luật sư tỉnh Đắk Lắk) bảo vệ quyền lợi cho chồng và em ngay từ giai đoạn điều tra.

Không viết giấy từ chối là đánh?

Nhận lời, luật sư Nhàn gấp rút chuẩn bị các loại giấy tờ theo luật định và đến Công an huyện Cư Kuin xin cấp giấy chứng nhận người bào chữa. Cán bộ điều tra vụ án vui vẻ nhận hồ sơ rồi bảo luật sư Nhàn về nhà chờ kết quả. Nhưng bất ngờ 10 ngày sau, cơ quan điều tra gửi cho luật sư Nhàn thông báo từ chối cấp giấy chứng nhận người bào chữa, kèm theo đơn xin từ chối luật sư của hai bị can Vinh và Hưng.

Tưởng rằng đây là ý chí tự nguyện của hai bị can nên dù ngạc nhiên, luật sư Nhàn cũng không phản ứng lại. Tuy nhiên, ba tháng sau, vợ bị can Vinh lại tất tả đến năn nỉ nhờ ông tham gia vụ án để bảo vệ cho chồng và em. Thì ra ở trong trại giam, hai bị can nhất quyết không chịu khai báo và đòi phải có luật sư bảo vệ. Do việc lấy lời khai không có kết quả nên sau đó công an huyện đã chấp nhận để hai bị can viết giấy yêu cầu luật sư từ trại giam gửi ra.

Dù luật đã quy định nhưng hầu hết các luật sư đều khó tiếp cận với bị can trong giai đoạn điều tra. Ảnh minh họa: CTV

Lúc này, luật sư Nhàn làm thủ tục thì nhanh chóng được cấp giấy chứng nhận người bào chữa. Khi gặp hai bị can trong trại giam, ông hỏi nhỏ vì sao trước kia lại có giấy từ chối luật sư thì họ kể rằng phải làm theo yêu cầu của cán bộ điều tra, nếu không sẽ bị… “đập ngay lập tức”.

“Cấm cửa” gặp bị can

Luật sư Ngô Ngọc Trai (Đoàn Luật sư tỉnh Nam Định) kể đầu tháng 2-2013, gia đình bị can Tống Thị Bích - người bị Công an huyện Nam Trực khởi tố, bắt tạm giam về hành vi chống người thi hành công vụ - nhờ ông tham gia vụ án từ giai đoạn điều tra. Để có giấy chứng nhận người bào chữa, ông đã nộp hồ sơ, sau đó tìm nhiều cách liên hệ với điều tra viên lấy kết quả nhưng bất thành. Hơn một tháng sau, Cơ quan CSĐT Công an huyện Nam Trực thông báo là bị can Bích từ chối luật sư.

Trao đổi với luật sư, gia đình bị can Bích đều rất bất ngờ về ý kiến từ chối luật sư này. Cả ông và gia đình bị can đều nghi ngờ việc từ chối đó nhưng không thể tiếp xúc bị can để hỏi cho rõ ngọn ngành. Theo yêu cầu của gia đình bị can, luật sư Trai đã gửi văn bản đề nghị cơ quan điều tra bố trí buổi gặp trực tiếp giữa bị can, đại diện gia đình và luật sư theo hướng dẫn tại Điều 10 Thông tư 70 ngày 10-10-2011 của Bộ Công an (quy định chi tiết thi hành các quy định của BLTTHS liên quan đến việc bảo đảm quyền bào chữa trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự). Mục đích là để giải thích rõ về quyền được bào chữa và trực tiếp nghe nguyện vọng của bị can Bích. Tuy nhiên, đề nghị này đã bị cơ quan điều tra từ chối.

Ngày 11-3, luật sư Trai đã phản ánh vụ việc đến Liên đoàn Luật sư Việt Nam. Sau khi họp, Ủy ban Giám sát Đạo đức đề xuất Liên đoàn lên tiếng ngay để bảo vệ quyền hành nghề của luật sư. Một tuần sau, Liên đoàn đã có công văn gửi VKS, Công an huyện Nam Trực và tỉnh Nam Định đề nghị chấp thuận yêu cầu chính đáng của luật sư Trai…

Sự im lặng đáng sợ

Một vụ khác, phản ánh đến Liên đoàn Luật sư Việt Nam, luật sư Trịnh Anh Dũng (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho biết ông nhận bảo vệ cho bị can Lê Văn Bình - người bị khởi tố về tội buôn lậu. Tháng 10-2012, ông đến cơ quan thụ lý điều tra là Cục CSĐT tội phạm về trật tự quản lý kinh tế và chức vụ (C46 - Bộ Công an) để làm thủ tục cấp giấy chứng nhận người bào chữa.

Dù luật quy định là ba ngày sẽ được báo kết quả nhưng luật sư Dũng chờ mãi mà không được thông báo là có cấp giấy hay không. Hơn một tháng sau, luật sư Dũng đã gửi đơn khiếu nại đến C46, Đoàn Luật sư TP Hà Nội và Liên đoàn Luật sư Việt Nam.

Ngày 4-12-2012, Đoàn Luật sư TP Hà Nội và Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã có công văn gửi bộ trưởng Bộ Công an cùng lãnh đạo C46 đề nghị chỉ đạo xem xét việc cấp giấy, tạo điều kiện cho luật sư Dũng hành nghề theo luật nhưng không có kết quả. Tiếp đó, ngày 4-1-2013, luật sư Dũng đã khiếu nại về hành vi không cấp giấy của cục trưởng C46. 20 ngày sau, Liên đoàn Luật sư Việt Nam tiếp tục có công văn gửi Bộ Công an, Thanh tra Bộ Công an, VKSND Tối cao đề nghị theo thẩm quyền xem xét việc cấp ngay giấy chứng nhận bào chữa cho luật sư Dũng...